Jesteśmy stowarzyszeniem działającym na rzecz integracji instytucji naukowych i kulturalnych Regionu

Jarosław Witkowski

Pięćdziesiąt lat Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego 1973–2023

  1. Geneza i założenia programowe KTN

    2. W dniu 27 września 2023 r. minęło 50 lat od pierwszego Walnego Zgromadzenia Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego (KTN) z udziałem 37 jego członków-założycieli. Z okazji złotego jubileuszu KTN warto przedstawić genezę i przypomnieć osiągnięcia ludzi, którzy zaangażowali się w powstanie i rozwój tej jednej ze starszych organizacji społecznych Kotliny Jeleniogórskiej.

    Powołanie Towarzystwa była inicjatywą grupy pracowników naukowo-dydaktycznych jeleniogórskiej Filii Akademii Ekonomicznej (AE) we Wrocławiu. Nie była to już wtedy jedyna uczelnia wyższa na terenie Jeleniej Góry. Poza Filią AE, która powstała w 1969 r. z przekształcenia działającego od 1960 r. Punktu Konsultacyjnego, w Jeleniej Górze istniało już od 1963 r. Studium Nauczycielskie i Studium Politechniki Wrocławskiej, a także utworzony w 1968 r. Punkt Konsultacyjny Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego oraz Wyższa Oficerska Szkoła Radiotechniczna. Jak wspominał wieloletni prezes KTN dr Tadeusz Bugaj za umowny początek rozwoju szkolnictwa akademickiego uważano inaugurację działalności Punktu Konsultacyjnego Studiów Zaocznych Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu, która odbyła się w 1960 r. Pamięć o tym wydarzeniu i jego ranga wynikała zapewne z faktu, że gościem tej inauguracji był ówczesny prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Tadeusz Kotarbiński[1].

    Wśród 37 członków-założycieli KTN, oprócz wykładowców jeleniogórskich szkół wyższych, byli również nauczyciele szkół średnich, lekarze, architekci, pracownicy kultury, urzędnicy oraz przedstawiciele innych instytucji społeczno-gospodarczych. Niektórzy z nich mieli już pewne doświadczenia w organizacji społecznego ruchu naukowego, który zapoczątkowany został na terenie Kotliny Jeleniogórskiej krótko po zakończeniu II wojny światowej. Bowiem już w grudniu 1945 r. w Sanatorium w Bukowcu grupa polskich lekarzy powołała Oddział Polskiego Towarzystwa Badań Naukowych nad Gruźlicą. Prezesem tego stowarzyszenia lekarzy został Lesław Węgrzynowski, który przed wojną był założycielem Towarzystwa Walki z Gruźlicą we Lwowie. W kolejnych latach w środowisku lekarskim powstawały kolejne specjalistyczne stowarzyszenia medyczne. Jednak zdaniem zmarłego w 2004 r. dr Tadeusza Bugaja rodowód KTN wywodził się wprost z założonego w Jeleniej Górze w 1947 r. Towarzystwa Przyjaciół Nauk (TPN). Choć TPN działał zaledwie do 1948 r. to jego działacze zdołali uporządkować archiwum oraz urządzić stację naukową przy Bibliotece im. Jerzego Samuela Bandtkiego w Cieplicach. Bezpośrednim powodem zakończenia tej działalności stał się sprzeciw wobec decyzji władz o likwidacji zbiorów bibliotecznych i ich rozproszeniu między biblioteki, archiwa i instytucje muzealne w dużych ośrodkach miejskich[2]. Należy zaznaczyć, że jednym z członków zarządu TPN był lekarz dr Jerzy Kolankowski, który szesnaście lat później znalazł się w gronie założycieli Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego.

    Jak w przypadku każdej inicjatywy społecznej w czasach PRL, w tym zwłaszcza dotyczącej organizacji stowarzyszenia, konieczne było uzyskanie zgody i poparcia ówczesnych władz administracyjnych i politycznych. Dlatego jeszcze przed zebraniem założycielskim i formalną rejestracją KTN w dniu 17 sierpnia 1973 r. w jeleniogórskim ratuszu odbyło się spotkanie z przewodniczącymi prezydium rad narodowych miasta i powiatu. W wyniku tego spotkania powołano siedmioosobowy zespół roboczy w składzie: mgr Jerzy Barczyk, mgr Zbigniew Bartkowski, mgr Tadeusz Borys, dr Aleksander Kornak, mgr Henryk Kozarowicz, mgr Bogdan Suboczewski i mgr Danuta Wielebińska. W ciągu kilkudziesięciu dni członkowie tego zespołu przygotowali niezbędne dokumenty i 27 września 1973 r. zorganizowali zebranie założycielskie[3]. W trakcie I Walnego Zebrania KTN uchwalono Statut oraz wybrano Zarząd, na czele którego stanął doc. dr Aleksander Kornak z jeleniogórskiej Filii AE we Wrocławiu. Formalny wpis Towarzystwa do rejestru Wydziału Spraw Wewnętrznych Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu, z numerem 2312, nastąpił dopiero 30 listopada 1973 r.

    Zgodnie z pierwotnymi zapisami Statutu nadrzędnymi celami KTN była: „praca nad rozwojem nauki we wszystkich jej dziedzinach, w szczególności popieranie prac naukowo-badawczych dotyczących regionu karkonoskiego lub prowadzonych na jego terenie”. W wyniku nowego podziału terytorialnego kraju w 1975 r. oraz późniejszych zmian Statutu, obszar podejmowanych badań naukowych i działalności związanej z organizacją życia naukowego został zmieniony na województwo jeleniogórskie, a następnie rozszerzony na całą Polskę[4]. Niezależnie jednak od regionalnego czy ogólnokrajowego charakteru działalności, rozwijanie nauki przez organizację konferencji, publikowanie wyników badań i współpracę z placówkami naukowymi, organizacjami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, były bardzo atrakcyjnymi formami aktywności dla młodych członków Towarzystwa, które pozwalały na przyśpieszenie ich awansów naukowych. Osobiste motywy działalności, związane z rozwojem naukowym i w konsekwencji uzyskaniem doktoratów lub habilitacji, były zbieżne z celami władz administracyjnych i politycznych. Władze polityczne i administracyjne dążyły do deglomeracji życia naukowego i jego rozwoju w mniejszych miastach, które w wyniku zbliżającej się reformy administracyjnej miały stać się stolicami nowych województw. Na tych przemianach korzystali członkowie KTN, którzy mogli rozwijać swoją działalności dzięki systematycznym dotacjom przyznawanym przez Naczelnika Miasta. Po uzyskaniu przez Jelenią Górę statusu stolicy województwa KTN uzyskał przestronny lokal przy ul. Bartka Zwycięscy 1 w Jeleniej Górze. Była to istotna poprawa warunków bytowych i funkcjonowania Towarzystwa, które w pierwszych latach zlokalizowane było w skromnym pokoju w siedzibie Punktu Konsultacyjnego Akademii Wychowania Fizycznego. Po przeprowadzeniu remontu i adaptacji pomieszczeń Towarzystwo współużytkowało lokal przy ul. Bartka Zwycięzcy 1 wraz ze Związkiem Socjalistycznej Młodzieży Polskiej (ZSMP), Towarzystwem Przyjaciół Jeleniej Góry i Towarzystwem Esperantystów. Za materialne wsparcie władz politycznych i administracyjnych członkowie KTN rewanżowali się nadawaniem statusu członka honorowego Towarzystwa, wojewodom i sekretarzom partyjnym z Jeleniej Góry i Wrocławia. Dowodem pragmatyzmu Zarządu KTN w tamtych czasach jest fakt, że wśród członków honorowych Towarzystwa był I sekretarz Komitetu Wojewózkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) mgr Stanisław Ciosek oraz inni partyjni notable z Jeleniej Góry i Wrocławia[5].

  2. Ludzie i najważniejsze osiągnięcia KTN w minionym pięćdziesięcioleciu

    3. W wyniku wyborów w trakcie pierwszego Walnego Zgromadzenia KTN na Prezesa Zarządu wybrano, specjalizującego się w ekonomice i organizacji turystyki, doc. dr Aleksandra Kornaka. Doc dr Kornak pełnił tę funkcję aż do czasu decyzji o przeprowadzce do Bydgoszczy w 1981 r. Warto podkreślić, że funkcję redaktora naczelnego wydawnictw w pierwszym Zarządzie KTN objął mgr Tadeusz Borys. Należy zauważyć, że po pięćdziesięciu latach prof. dr hab. Tadeusz Borys, jako uznany autorytet z zakresu zarządzania jakością, jest jedynym członkiem założycielem KTN, który po wyborze do aktualnego składu Zarządu Towarzystwa pełni rolę łącznika między starszym a młodszym pokoleniem jego aktywistów.

    W pierwszym składzie Zarządu funkcję wiceprezesa objął wieloletni ordynator oddziału chorób wewnętrznych w jeleniogórskim szpitalu ówczesny dr Zbigniew Domosławski. Prof. dr hab. nauk medycznych Z. Domosławski przez wiele lat łączył pracę lekarza i ordynatora Oddziału Chorób Wewnętrznych w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Jeleniej Górze oraz nauczyciela akademickiego w Akademii Medycznej we Wrocławiu i Kolegium Karkonoskim w Jeleniej Górze z wielką aktywnością dydaktyczno-naukową i społeczną na rzecz KTN. O powadze i dużym znaczeniu jakie przywiązywał do działalności Towarzystwa świadczą jego starannie prowadzone notatki z posiedzeń Zarządu i sprawozdania z dyskusji, które w miarę potrzeby nawet po latach pozwalały na odtworzenie ich treści. Ze względu na zaawansowany wiek i problemy zdrowotne prof. Domosławski był zmuszony do rezygnacji z aktywnego uczestnictwa w działalności statutowej Towarzystwa dopiero w 2018 r. W 2022 r. prof. Domosławski obchodził 100-lecie urodzin i był najstarszym żyjącym działaczem Towarzystwa. Prof. Domosławski ukształtował i wypromował wiele pokoleń lekarzy, którzy przez lata działali i nadal działają w strukturach KTN, m.in. do najbardziej zaangażowanych i od lat obecnych na każdym zebraniu Towarzystwa należy dr med. Zdzisława Piotrowska–Gede.

    Poza już wymienionymi osobami do składu pierwszego Zarządu KTN weszli:

    • sekretarz mgr Czesław Margas (były wieloletni kierownik Archiwum Państwowego w Jeleniej Górze), którego następcą od stycznia 1975 r. został ppłk dr Jerzy Hałaj,
    • skarbnik dr Eugeniusz Drozd,
    • oraz dwóch członków Zarządu: generał pilot Julian Paździor i mgr inż. Zbigniew Walter[6].

    Na pierwszym Walnym Zebraniu obsadzono również pozostałe funkcje organów statutowych KTN. Przewodniczącym Komisji Rewizyjnej został jedyny w gronie założycieli Towarzystwa profesor, którym był prof. dr Jan Krynicki. Po jego nagłej śmieci w grudniu 1974 r. funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej przejął ekonomista dr Leszek Balicki. Natomiast na przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego wybrano piastującego wówczas Prezesurę Sądu Powiatowego mgr Zbigniewa Bartkowskiego, którego w lutym 1974 r. zastąpił mgr inż. arch. Ryszard Lipkowski, a od 1 marca 1975 r. mgr Jerzy Zapart z Filii Akademii Ekonomicznej. Zgodnie z zapisami Statutu powołano także przewodniczących wewnętrznych Komisji Naukowych:

    • dra Zbigniewa Domosławskiego w Komisji Przyrodniczej,
    • mgra Tyburcjusza Tyblewskiego w Komisji Humanistycznej,
    • kierownictwo Komisji Ekonomicznej przejął mgr Kazimierz Łątka, którego w 1976 r. zastąpił dr Jerzy Bilat,
    • Komisja Gospodarki Przestrzennej mgra inż. Tomasza Polańskiego, zastąpionego w 1976 r. przez mgra inż. arch. Jerzego Stachonia,
    • Nauk Ścisłych i Techniki mgra inż. Bogusława Mielczarka,
    • Kultury Fizycznej mgra Mariana Koczwarę, którego z powodu braku sprawozdania z działalności Komisji za 1975 r. zastąpił mjr dr Henryk Stępień z Wyższej Oficerskiej Szkoły Radiotechnicznej[7].

    Decyzją Zarządu KTN na zebraniu w dniu 27 marca 1976 r. z Komisji Humanistycznej wyłoniono dodatkową Komisję Historyczną, której kierownictwo przyjął ppłk dr Adolf Stachula. Członkowie tej Komisji wnieśli wielki wkład w rozwój działalności naukowej i publikacyjnej dotyczącym historii regionu i kraju, który został szczegółowo scharakteryzowany w obszernym artykule przez jej aktywnego członka dra Mariana Iwanka[8]. Nie da się jednak ukryć, że początkowa aktywność komisji historycznej była w dużym stopniu podporządkowana propagandzie partyjnej, o czym świadczy m.in. organizacja w 1978 r. dużej konferencji poświęconej 30-leciu PZPR.

    Kolejne zmiany struktury organizacyjnej KTN zaszły w styczniu 1979 r. wraz z wydzieleniem samodzielnej Pracowni Badań Humanistycznych oraz 15 styczniu 1983 r., kiedy zdecydowaniu o powołaniu Komisji Nauk Pedagogicznych, kierowanej przez dr L. Albańskiego.

    W marcu 1977 r. w skład Zarządu KTN wszedł były dyrektor Państwowego Domu Dziecka w Cieplicach i przewodniczący Prezydium MRN i PRN w Jeleniej Górze Tadeusz Bugaj, który zastąpił dotychczasowego sekretarza ppłk dra Jerzego Hałaja. W maju 1981 r., już po uzyskaniu stopnia doktora, T. Bugaj został wybrany na stanowisko prezesa Towarzystwa. Dr Bugaj funkcję prezesa sprawował aż do kwietnia 1989 r., a w redagowaniu publikacji wydawanych pod szyldem KTN uczestniczył do 1997 r. Warto zaznaczyć, że od 1 września 1982 r. funkcję prezesa KTN łączył ze stanowiskiem dyrektora oddziału Instytutu Kształcenia Nauczycieli w Jeleniej Górze. Jak wspomina dr Marian Iwanek łączenie tych dwóch funkcji ułatwiło dr Bugajowi realizację wielu przedsięwzięć naukowych i popularyzatorskich[9]. Jedną z ważniejszych inicjatyw było utworzenie interdyscyplinarnego seminarium metodologicznego badań naukowych prowadzonego przez prof. dr hab. Jana Trzynadlowskiego z Uniwersytetu Wrocławskiego. Szacuje się, że do końca 1983 r. w tych seminariach uczestniczyło nie mniej niż 250 słuchaczy, co świadczy o istotnym pozytywnym oddziaływaniu inicjatyw KTN na poziomu edukacji szkolnej w całym regionie jeleniogórskim. Z myślą o doskonaleniu zawodowym nauczycieli pod patronatem KTN odbywały się również seminaria doktoranckie z zakresu pedagogiki innowacyjnej prowadzone przez doc. dr hab. Władysława Puśleckiego z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Z inicjatywy dr T. Bugaja KTN rozwinęła się także współpraca z Wrocławskim Towarzystwem Naukowym i wrocławskim oddziałem Polskiej Akademii Nauk, której efektem był cykl wykładów popularyzującej wiedzę. Wykłady tzw. Wszechnicy PAN na terenie Kotliny Jeleniogórskiej o bardzo zróżnicowanej tematyce organizowane były pod patronatem KTN od 1980 aż do 2003 r. Wykład inauguracyjny na temat astronautyki wygłosił prof. Tadeusz Jarzębowski z Uniwersytetu Wrocławskiego w dniu 29 lutego 1980 r.[10] Natomiast ostatnim z cyklu wykładów publicznych w ramach Wszechnicy PAN było wystąpienie dr Marka Obrębalskiego pt. Województwo dolnośląskie jako region ekonomiczny, które odbyło się w siedzibie KTN 30 października 2003 r.[11]

    W latach 1976–1989 Towarzystwo było organizatorem corocznych konkursów dla autorów najlepszych prac magisterskich i doktorskich poświęconych funkcjonowaniu i rozwojowi regionu jeleniogórskiego. Pierwszą laureatką była mgr Anna Botwina za pracę pt. Zagospodarowanie i wykorzystanie zasobów uzdrowiskowych leczniczych. Ostatnie dwa wyróżnienia przyznano w 1989 r. za pracę doktorskie Mariana Maciejuka pt. Procesy urbanizacyjne w makroregionie południowo- zachodnim oraz pracę magisterską Małgorzaty Maciejewskiej pt. Turystyka młodzieży liceów ogólnokształcących w województwie jeleniogórskim w latach 1980–1985. Obie wyróżnione w konkursie KTN rozprawy powstały w Filii Akademii Ekonomicznej w Jeleniej Górze[12].

    W okresie prezesury dr T. Bugaja członkowie i współpracownicy KTN wykazywali się dużą aktywnością publikacyjną. Oprócz kilkudziesięciu książek z serii Zeszytów Naukowych KTN do najważniejszych osiągnięć wydawniczych zrealizowanych z inicjatywy i przy współudziale członków Towarzystwa należy zaliczyć zbiorowe monografie naukowe:

    • wydaną w nakładzie 20 tysięcy egzemplarzy monografię pod redakcją prof. Alfreda Jahna pt. „Karkonosze polskie”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1985;
    • monografię pod redakcją prof. Zbigniewa Kwaśnego pt. „Jelenia Góra. Zarys rozwoju miasta”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1989;
    • dwa tomy pracy zbiorowej pod red. Jana Kwaka i Tadeusza Bugaja pt. „Kowary. Szkice z dziejów miasta”, KTN Jelenia Góra 1989 i 1989.

    Możliwość publikowania w prestiżowym Zakładzie Narodowym im Ossolińskich wynikała zapewne z nawiązania bliskiej współpracy z wieloletnim dyrektorem tego wydawnictwa prof. Janem Trzynadlowskim, który w kwietniu 1989 r. został wybrany na stanowisko prezesa KTN. W wyniku reelekcji podczas Walnego Zgromadzenia KTN w zwołanego w dniu 23 maja 1992 r. Jan Trzynadlowski pełnił funkcję prezesa Towarzystwa aż do swojej nagłej śmieci. Jej powodem był zawał serca 82–letniego profesora podczas wykładu w Jeleniej Górze w dniu 18 maja 1995 r.[13] W trakcie obu kadencji prezesury prof. Jana Trzynadlowskiego kluczową rolę w Zarządzie odgrywał sekretarz generalny Towarzystwa dr Marian Iwanek. Dr Iwanek przy współpracy z T. Bugajem faktycznie kierowali pracami KTN po śmierci prof. Trzynadlowskiego aż do powołania nowego Zarządu KTN w 1997 r.

    Pierwsze lata transformacji rynkowej zmieniły warunki funkcjonowania wszystkich społecznych organizacji non-profit. Był to również początek kryzysu i ograniczenia dynamiki działalności wielu regionalnych towarzystw naukowych. Według ówczesnego sekretarza KTN dr Mariana Iwanka jednym z powodów tego kryzysu była „postępująca pauperyzacja badaczy”, którzy dla zachowania dotychczasowego poziomu życia byli zmuszeni do podejmowania różnorodnej działalności pozanaukowej. O skali problemów świadczyć może treść pisma wystosowanego przez Zarząd KTN do Prezydenta Jeleniej Góry z 1992 r. alarmujące o zagrożeniu jego istnienia:

    Z troską informujemy Pana, że działalność a nawet istnienie Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego są zagrożone. Pomimo przedsięwziętych i zastosowanych przez Zarząd w 1991 i 1992 roku drastycznych oszczędności w wydatkach i intensywnych poszukiwaniach różnych źródeł finansowania – bieżące koszty Towarzystwa nadal przekraczają jego dochody. Sytuacja finansowa ma wpływ na ograniczenie podejmowanych tematów badawczych i publikacyjnych – co stanowi istotną część merytorycznej działalności KTN, zmusza też do tzw. polityki przetrwania, co nie satysfakcjonuje ani Zarządu, ani członków KTN[14].

    W dniu 29 listopada 1997 r. uczestnicy Walnego Zgromadzenia Członków KTN na swojego prezesa wybrali dr Marka Graszewicza z Uniwersytetu Wrocławskiego. Dr Graszewicz, już jako prezes KTN, uczestniczył w powstaniu Kolegium Karkonoskiego (KK), gdzie został zatrudniony na stanowisku Dyrektora Instytutu Języków Słowiańskich. W kadencji 1997–2001 w składzie Zarządu KTN zasiadali także dr Teresa Grzegorczyk–Skibińska oraz lekarz med. i senator RP Jerzy Cieślak – jako wiceprezesi. Członkiem Zarządu pozostał dr Marian Iwanek, któremu powierzono funkcję skarbnika. W warunkach gospodarki wolnorynkowej nie można już było liczyć na dotacje państwowe lub samorządowe. Z dokumentacji i sprawozdań wynika, iż Zarząd bezskutecznie podejmował liczne próby pozyskania środków finansowych na prowadzenie swojej działalności statutowej. Co prawda kontynuowano działalność wydawniczą i organizacyjną, ale brak stałego źródła finansowania ograniczał skalę tej aktywności. Liczba aktywnych członków i instytucji wspierających KTN była coraz mniejsza. Z powodu braku możliwości finansowania wynagrodzeń w drugiej połowie lat 90-tych XX w. konieczna była rezygnacja z usług czterech etatowych pracowników obsługi biura i księgowości.

    Od początku XXI w. wszelkie działania KTN mają charakter wolontariatu, którego jedynym źródłem finansowania są składki jego członków. Duże nadzieje na zmianę tej sytuacji powstały w związku z kolejną zmianą Zarządu, w którym stanowisko prezesa objął ówcześnie urzędujący pierwszy rektor Kolegium Karkonoskiego prof. dr hab. inż. Tomasz Winnicki. Prof. Winnicki wybrany został na prezesa przez Walne Zgromadzenie KTN w dniu 19 maja 2001 r. W tym samym dniu wiceprezesami zostali członkowie poprzedniego Zarządu lek. medycyny i senator Jerzy Cieślak (zmarły w trakcie kadencji w 2004 r.) i dr Marian Iwanek, a dr Marian Michalski został powołany na sekretarza Towarzystwa. Nowy prezes prof. dr hab. inż Tomasz Winnicki został członkiem KTN jeszcze w okresie sprawowania funkcji prorektora Politechniki Wrocławskiej w drugiej połowie lat 80-tych XX w., czyli znacznie wcześniej zanim w 1998 r. został pierwszym rektorem Kolegium Karkonoskiego, a później prezesem Zarządu KTN w Jeleniej Górze. Trzeba przyznać, że prof. Winnicki podjął energiczne starania zmierzające do przywrócenia dynamiki i szerokiego zakresu działalności Towarzystwa, które jednak w nowych realiach wolnego rynku nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, co sam przyznał we wspomnieniach z okazji jubileuszu X– lecia Kolegium Karkonoskiego:

    W tym okresie wstąpiłem również do Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, którym mam zaszczyt (i wstyd) obecnie kierować. W tamtym początkowym okresie KTN było autentycznie ekskluzywnym stowarzyszeniem, do którego niełatwo było się dostać, a członkostwo uważano za wyjątkowe wyróżnienie. Przewinęła się przez nie plejada świetnych naukowców z różnych dziedzin, a ówczesne wydawnictwa KTN mają do dziś dużą wartość. Wspomniany wstyd bierze się z obecnej małej liczby członków i skromności działań KTN[15].

    Niewielkie efekty synergiczne przyniosło także współdziałanie KTN z Kolegium Karkonoskim. Ze względu na trudności finansowe w 2006 r. Zarząd KTN podjął decyzję o rezygnacji z lokalu przy ul Bartka Zwycięzcy i przeniesieniu do niewielkiego pomieszczenia w nowej siedzibie Kolegium Karkonoskiego w Jeleniej Górze przy ul. Lwóweckiej 18. Jak zauważył Stanisław Firszt podczas przeprowadzki zagubiono lub z powodów pragmatycznych zniszczono część archiwaliów KTN, co obecnie znacznie utrudnia wypełnienie „białych plam” w jego 50– letniej historii[16]. O istotnych brakach w archiwaliach KTN autor niniejszego opracowania mógł się przekonać osobiście przy zbierając materiały o jego 50-letniej historii.

    Innym przejawem współpracy KTN z Kolegium Karkonoskim w okresie sprawowania funkcji prezesa przez Prof. T. Winnickiego stało się powołanie z dniem 15 marca 2002 r. wspólnej Rady Programową i Wydawniczej. W wyniku utworzenia tych instytucji Wydawnictwo KTN i KK opublikowało zaledwie kilka monograficznych opracowań zwartych, których koszty druku znacznie przekraczały wartość uzyskiwanych przychodów. Wśród ważnych dla społeczności lokalnej i dziejów polskiego sportu, ale zupełnie nieopłacalnych pod względem komercyjnym, znalazła się wydana w 2005 r. książka autorstwa Romana Prystroma o 50 letniej historii jeleniogórskiego tenisa ziemnego[17].

    Kolejnym prezesem KTN, którym w 2008 r. został następcą prof. T. Winnickiego na stanowisku rektora KK, był prof. dr hab. Henryk Gradkowski. Prof. Gradkowski działał w Komisjach Pedagogicznej i Historycznej KTN–u już od lat osiemdziesiątych XX w. W 1983 r. za swoją pracę doktorską na temat percepcji poezji dwudziestolecia międzywojennego w szkołach średnich uzyskał nagrodę Towarzystwa, którą było m.in. jej opublikowanie w 44 numerze Zeszytów Naukowych KTN[18]. W 2008 r. w skład nowego Zarządu jako wiceprezesi zostali także wybrani prof. dr hab. inż. Tadeusz Rudzik z Politechniki Wrocławskiej oraz prof. dr hab. Jarosław Witkowski. Funkcję sekretarza objął mgr Stanisław Firszt, a odpowiedzialną rolę skarbnika powierzono Józefowi Biegalskiemu.

    Chronologiczne zestawienie osób pełniących funkcje prezesów i sekretarzy generalnych Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego zaprezentowano w tabeli numer 1.

    Tabela1: Prezesi i sekretarze Zarządu KTN w latach 1973–2023.

    Okres Prezes Sekretarz generalny
    1973–1981 Doc. dr hab. Aleksander Kornak Mgr Czesław Margas – do stycznia 1975
    Ppłk dr Jerzy Hałaj – od stycznia 1975 do marca 1977
    Dr Tadeusz Bugaj – od marca 1977 do maja 1981
    1981–1989 Dr Tadeusz Bugaj Dr Zdzisław Wysocki
    1989–1997 Prof. dr hab. Jan Trzynadlowski

    (1995-1997 wakat)

    		 Dr Marian Iwanek
    1997–2001 Dr Marek Graszewicz Dr Marian Michalski
    2001–2008 Prof. dr hab. inż. Tomasz Winnicki Dr Marian Michalski
    2008–2018 Prof. dr hab. Henryk Gratkowski Mgr Stanisław Firszt
    2018–2023 Prof. dr hab. Jarosław Witkowski Mgr Ivo Łaborewicz

    Źródło: opracowanie własne.

  3. Stan i długoterminowe perspektywy rozwoju KTN

    4. Moja przygoda z Karkonoskim Towarzystwem Naukowym rozpoczęła się w maju 2008 r. na sprawozdawczo-wyborczym Walnym Zgromadzeniu KTN. Zostałem wtedy zaproszony do wygłoszenia prelekcji na dowolny temat przez ustępującego prezesa prof. Tomasza Winnickiego oraz swojego kolegę z Uniwersytetu Ekonomicznego prof. Tadeusza Borysa. Nie chcąc zanudzać zebranych problematyką swojej specjalizacji naukowej z zakresu zarządzania logistyką przedsiębiorstw i łańcuchów dostaw, wybrałem jako temat wykładu życiorys i osiągnięcia światowej sławy socjologa i ekonomisty Wernera Sombarta. Prof. Werner Sombart był przed II wojną światową wybitnym przedstawicielem tzw. niemieckiej młodszej szkoły historycznej ekonomii. Powodem wyboru tematu wykładu poświęconego przypomnieniu dokonań tego uczonego był fakt, że w okresie swoich największych sukcesów naukowych prof. Sombart mieszkał i tworzył w Szklarskiej Porębie[19]. Zainteresowanie tematyką regionalną, a w tym w szczególności życiem i pracą naukową prof. Sombarta, wynikało z poszukiwania wytchnienia od codziennych obowiązków prorektora ds. współpracy międzynarodowej UE we Wrocławiu, które wypełniałem w latach 2005–2012. Z dużym zdziwieniem przyjąłem fakt, że w dniu debiutu na zebraniu KTN dostałem rekomendację najpierw na członka Towarzystwa, a następnie przez uczestników zebrania zostałem wybrany na vice-prezesa Zarządu, którego kierownictwo przejmował wówczas prof. Henryk Gradkowski. Dość szybko zapoznałem się z problemami Towarzystwa, a zwłaszcza niesatysfakcjonującą sytuacją kadrową i finansową. Był to okres, kiedy ze wsparcia finansowego zrezygnowały ostatnie instytucje wspierające. Do roku 2011 ostatnimi instytucjonalnymi organizacjami wspierającymi KTN, zresztą tylko formalnie, były: PKS Tour Spółka z o.o., Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej Sp. z o.o., Gambit – Lubawka Sp z o.o., „Uzdrowisko Cieplice” i Jeleniogórskie Zakłady Optyczne. Faktycznie jednak już w tamtym czasie Towarzystwo utrzymywało się jedynie ze składek członków indywidualnych i tak pozostało do dnia dzisiejszego. Około roku 2015, ze względu na zmniejszającą się liczbę aktywnych członków, zrezygnowano z powoływania specjalistycznych komisji dziedzinowych, stawiając na interdyscyplinarny charakter podejmowanych projektów naukowych. Zaprezentowane w tabeli numer 2 zestawienie liczby zarejestrowanych członków zwyczajnych KTN w latach 1973–2023 nie pozostawia złudzeń co do malejącej od lat 80- tych XX w. skali i zakresu jego społecznego oddziaływania.

    Tabela 2: Liczba członków zwyczajnych KTN w latach 1973–2023.

    Stan na dzień 27.09.1973 2.12.1975 11.03.1977 31.12.1983 30.11.2000 1.01.2023
    Liczba członków 37 osób 121 osób 124 osoby 221 osób 46 osób 24 osoby

    Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji wewnętrznej

    Nawet jeżeli uznamy, że rejestrowana liczba członków KTN w szczycie jego aktywności w latach 80-tych XX w. była zawyżona do celów sprawozdawczych, a obecnie uwzględniono jedynie osoby opłacające składki członkowskie, to stan kadrowy Towarzystwa nie możne być uznany za satysfakcjonujący.

    Po dwóch kadencjach w roli vice-prezesa KTN zostałem jego przewodniczącym. W dniu 30 lipca 2018 r., podczas mojej nieobecności w związku z pobytem w krajach Ameryki Środkowej, ale zgadzając się wcześniej na kandydowanie, zostałem po raz pierwszy wybrany na funkcję prezesa KTN. Na tym samym zebraniu sprawozdawczo-wyborczym funkcję sekretarza powierzono kierownikowi Archiwum Państwowego w Jeleniej Górze i znanemu regionaliście mgr Ivo Łaborewiczowi, a skarbnikiem została moja młodsza koleżanka z Uniwersytetu Ekonomicznego dr hab. Agnieszka Jagoda.

    Po raz drugi członkowie Towarzystwa obdarzyli mnie zaufaniem na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w czerwcu 2023 r. Na funkcji jedynego vice-prezesa i sekretarza KTN pozostali prof. Henryk Gradkowski i mgr Ivo Łaborewicz. Natomiast na nowych członków Zarządu zostali wybrani prof. dr hab. Tadeusz Borys, urzędujący Rektor Karkonoskiej Akademii Nauk Stosowanych dr nauk medycznych Viotetta Boznańska, mgr Stanisław Firszt oraz dr hab. Jacek Potocki, prof. UE we Wrocławiu. Funkcję skarbnika KTN w kadencji 2022–2025 objął dr Jakub Marcinkowski z jeleniogórskiej Filii Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

    Uważam, że warunkach braku motywacji materialnej, luki pokoleniowej i malejącej aktywności społecznej środowiska akademickiego już samo dotrwanie Towarzystwa do 50 rocznicy swojej działalności jest największym sukcesem wszystkich jego członków. Staraniem nielicznej grupy entuzjastów systematycznie organizowane są zebrania naukowe z wykładami o bardzo zróżnicowanej tematyce: od historii literatury i regionu, przez zdrowego żywienia oraz mediatyzacji obrazów przeszłości do problematyki logistyki humanitarnej w warunkach zagrożenia wojennego. Pod patronatem KTN odbywają się ogólnokrajowe konferencje i regionalne sympozja naukowe. W ostatnich latach członkowie KTN szczególnym zaangażowaniu mgra Stanisława Firszta, mgra Ivo Łaborewicza i prof. Agnieszki Jagody zorganizowali m.in. uroczystości poświęcone pamięci znanego pisarza-marynisty i byłego członka KTN mgra Stanisława Bernatta, uczcili pamięć i wydali zbiorową monografię poświęconą wrocławskiemu archeologowi prof. Józefowi Kaźimierczykowi oraz w 2023 r., przy współpracy z Karkonoskiej Grupy Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego zorganizowali sympozjum „Bezpieczni w górach”. Nie sposób wymienić wszystkich indywidualnych osiągnięć w postaci bardzo licznych indywidualnych publikacji najaktywniejszych członków KTN. Nie mniej jedyną serią wydawniczą pod patronatem Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego oraz Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry, która do dziś utrzymuje się na rynku wydawniczym są cykliczne publikowane „Roczniki Jeleniogórskie”.

    Będąc z natury optymistą sądzę, że utrzymujący się od ponad trzech dekad stan umiarkowanej aktywności KTN, przy sprzyjających okolicznościach i przy pełnym zaangażowaniu członków Towarzystwa, może stworzyć szansę na dalszy jego rozwój. W pełni podzielam pogląd wieloletniego przewodniczącego Komisji Historycznej KTN dra Mariana Iwanka, który w podsumowaniu swojego przeglądowego artykułu na temat jeleniogórskich badań historycznych, podkreślając zasługi historyków dla rozwoju regionu, stwierdza że osłabienie aktywności takich instytucji jak KTN…., z pewnością związane z sytuacją ogólniejszą, jest stanem przejściowym[20]. Wymiana pokoleniowa i mecenat władzy publicznej nie są jednak jedynymi warunkami powrotu do dawnej świetności i interdyscyplinarności prowadzonych w ramach Towarzystwa badań naukowych. Nowa wizja strategicznego rozwoju KTN powinna sprostać współczesnym wyzwaniom związanym z transformacją cyfrową, globalizacją i koncepcją zrównoważonego rozwoju. Dlatego do najważniejszych priorytetów rozwoju w najbliższych latach działalności KTN zaliczam:

    • dostosowanie działalności do warunków transformacji cyfrowej, co oznacza opracowanie i wdrożenie aktywnej strony internetowej oraz upowszechnienie wśród starszych członków KTN zdalnych form komunikacji, a także podejmowania współczesnej tematyki badawczej dotyczącej różnych aspektów e-społeczeństwa i gospodarki elektronicznej,
    • podejmowanie ważnych problemów badawczych z perspektywy międzynarodowej, w tym wspólnych badań z partnerami zagranicznymi w Euroregionie Nysa, co nie musi oznaczać rezygnacji z badań regionalnych, ale zwiększa możliwości pozyskiwania środków spoza regionu, w tym zwłaszcza z dedykowanych na badania środków krajowych i europejskich,
    • orientowanie działalności na podniesienie jakości życia mieszkańców w nawiązaniu do koncepcji zrównoważonego rozwoju miasta i regionu, czego konsekwencją powinno być włączenie władz samorządowych do dyskusji i współdziałania na rzecz badań związanych z poprawą zdrowia fizycznego i psychicznego mieszkańców miasta i regionu (np. z zakresu dietetyki, aktywności fizycznej, przezwyciężania stresu, walki z nałogami, etc.) oraz zrównoważonej gospodarki, w tym rynku pracy, oferty edukacyjno-kulturalnej, jakości komunikacji i ochrony środowiska naturalnego z korzyścią dla przyszłych pokoleń.

    Bez stawienia czoła wymienionym wyzwaniom i przy pozostaniu przy dotychczasowym modelu funkcjonowania Karkonoskie Towarzystwo Naukowe może jedynie przetrwać jako organizacja przez kolejnych 5 lub w sprzyjających okolicznościach maksymalnie 10 lat. Przy obecnej presji wywieranej na młodych pracowników nauki na publikowanie w wydawnictwach o zasięgu światowym nie można już liczyć na powrót do dawnego zainteresowania popularyzacją wyników badań pod auspicjami KTN. Dodatkowym zagrożeniem dla kilkudziesięcioletniego „dryfu strategicznego” może być kurczący się sektor szkolnictwa wyższego w Jeleniej Górze. Natomiast wraz z postulowanym rozszerzeniem tematyki badań, cyfryzacją, większym zainteresowaniem ze strony władzy samorządowej badaniami służącymi poprawie jakości życia mieszkańców i pozyskaniem zewnętrznych źródeł finansowania działalności statutowej można mieć nadzieję na wymianę pokoleniową w KTN, która pozwoli na długotrwały i dynamiczny rozwój.

Bibliografia

  • Albańska J., Karkonoskie Towarzystwo Naukowe 1973–2001, Prace KTN, Jelenia Góra 2001.
  • Bugaj T., Karkonoskie Towarzystwo Naukowe w latach 1973–1983, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 22, 1984, s. 113-132.
  • Firszt S., 45 lat Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 50, 2018, s. 101-105.
  • Firszt S., Wyniki kwerendy w sprawie rozproszonych zbiorów Schaffgotschów prowadzonej od 2015 do połowy 2017 r., „Rocznik Jeleniogórski”, t. 49, 2017, s. 161-204.
  • Firszt S., Wyniki kwerendy w sprawie rozproszonych zbiorów Schaffgotschów prowadzonej od połowy 2017 do początku 2018 r., „Rocznik Jeleniogórski”, t. 50, 2018, s. 253-280.
  • Gradkowski H., Ja i KTN, „Rocznik Jeleniogórski”, t. L, 2018, s. 106-107.
  • Iwanek M., Jelenia Góra jako ośrodek badań i popularyzacji nauk historycznych 1945–2002, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 35, 2003, s. 257-298.
  • Iwanek M., Sudety i Karkonosze. Tadeusz Bugaj, https://karkonosze.org.pl/tadeusz-bugaj.html [dostęp: 11.05.2023].
  • Kornak A., Powstanie, zadania i prace Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 12, 1974, s. 37-40.
  • Prof. dr hab. Jan Trzynadlowski, Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej : Jan Trzynadlowski (jbc.jelenia-gora.pl), [dostęp: 14.05.2023].
  • Prystrom R., 50 lat jeleniogórskiego tenisa, Wydawnictwo Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego i Kolegium Karkonoskiego, Jelenia Góra 2005.
  • Sprawozdanie z działalności Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego w kadencji maj 2001 – maj 2005, KTN, Jelenia Góra 2005 (materiał powielony do użytku wewnętrznego
  • Stachula A., Karkonoskie Towarzystwo Naukowe w latach 1973-1977, KTN Jelenia Góra 1977 (do użytku wewnętrznego).
  • Statut Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, rozdział II &6, Uchwała Walnego Zgromadzenia z dnia 7 kwietnia 2008.
  • Winnicki T., Skąd się tu wziąłem? – czyli ostatni odcisk mojej akademickiej stopy, [w:] Księga X- lecia Kolegium Karkonoskiego, Jelenia Góra 2008.
  • Witkowski J., Profesor Werner Sombart – wybitny ekonomista ze Szklarskiej Poręby, „Gospodarka, Rynek, Edukacja”, nr 13, 2007, s. 36-38.

50 Years ot The Karkonosze Scientific Society

Summary

The main purpose of the publication is the presentation of the most important resarch and education activities during the 50- years ot the history of the Karkonosze Scientific Society (KSS) in Jelenia Góra.

Despite the KSS was established in 1973, but in the 1940’s it had predecessors, such as: the Society of Friends of Sciences and the Society of of Friends of Bandke Library as well as in the 1960’s the branches of Wroclaw Academy of Economics and Wroclaw University of Technologies, local military, phisical education and pedagogic higher schools.

Within the first part of the paper the people of KKS and their main great achivements are described. Since the market transformation in Poland the regional scientific movement has been faced many financial and structural problems. Therefore in the second part of the paper the current state and future challanges for KKS successful development strategy are presented.

  • [1] Tadeusz Bugaj, Karkonoskie Towarzystwo Naukowe w latach 1973–1983, „Rocznik Jeleniogórski” [dalej cyt: „Rocz. Jelg.”], t. 22, 1984, s. 116.
  • [2] O negatywnych konsekwencjach tej decyzji wielokrotnie w swoich artykułach pisał Stanisław Firszt m.in. w: Wyniki kwerendy w sprawie rozproszonych zbiorów Schaffgotschów prowadzonej od 2015 do połowy 2017 r., „Rocz. Jelg.”, t. 49, 2017, s. 161-204 oraz Wyniki kwerendy w sprawie rozproszonych zbiorów Schaffgotschów prowadzonej od połowy 2017 do początku 2018 r., tamże, t. 50, 2018, s. 253-280.
  • [3] Aleksander Kornak, Powstanie, zadania i prace Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, „Rocz. Jelg.”, t. 12, 1974, s. 37.
  • [4] Statut Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, rozdział II &6, Uchwała Walnego Zgromadzenia z dnia 7 kwietnia 2008.
  • [5] Adolf Stachula, Karkonoskie Towarzystwo Naukowe w latach 1973-1977, Jelenia Góra kwiecień 1977 (do użytku wewnętrznego), s. 113.
  • [6] Tamże, s. 18.
  • [7] Tamże, s. 19 i 35.
  • [8] Marian Iwanek, Jelenia Góra jako ośrodek badań i popularyzacji nauk historycznych 1945–2002, „Rocz. Jelg.”, t. 35, 2003, s. 257-297.
  • [9] Tenże, Sudety i Karkonosze. Tadeusz Bugaj, https://karkonosze.org.pl/tadeusz-bugaj.html [dostęp: 11.05.2023].
  • [10] Jolanta Albańska, Karkonoskie Towarzystwo Naukowe 1973–2001, Prace KTN, Jelenia Góra 2001, s. 28.
  • [11] Sprawozdanie z działalności Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego w kadencji maj 2001 – maj 2005, KTN Jelenia Góra 2005 (materiał powielony do użytku wewnętrznego).
  • [12] J. Albańska, Karkonoskie Towarzystwo Naukowe…[10], s. 22.
  • [13] Prof. dr hab. Jan Trzynadlowski [w:] online: Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej : Jan Trzynadlowski (jbc.jelenia-gora.pl), [dostęp: 14.05.2023].
  • [14] Pismo Zarządu KTN do Prezydenta Jeleniej Góry mgra Marcina Zawiły z dnia 22 kwietnia 1992 r., cytat za: J. Albańska, Karkonoskie Towarzystwo Naukowe…[10], s. 37.
  • [15] Tomasz Winnicki, Skąd się tu wziąłem? – czyli ostatni odcisk mojej akademickiej stopy, [w:] Księga X- lecia Kolegium Karkonoskiego, Jelenia Góra 2008, s. 15-16.
  • [16] S. Firszt: 45 lat Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego, „Rocz. Jelg.”, t. 50, 2018, s. 101-105; H. Gradkowski, Aneks. Ja i KTN, tamże, s. 106-107.
  • [17] Rober Prystrom, 50 lat jeleniogórskiego tenisa, Wydawnictwo Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego i Kolegium Karkonoskiego, Jelenia Góra 2005.
  • [18] H. Gradkowski, Ja i KTN…[16], s. 106.
  • [19] Szerzej na temat życiorysu i osiągnięć prof. Sombarta można przeczytać w: Jarosław Witkowski, Profesor Werner Sombart – wybitny ekonomista ze Szklarskiej Poręby, „Gospodarka, Rynek, Edukacja”, nr 13, 2007, s.36-38.
  • [20] M. Iwanek, Jelenia Góra jako ośrodek badań i popularyzacji nauk historycznych 1945–2002, „Rocz. Jelg”, t. 35, 2003, s. 297.